Het vreemde aan het jodendom is dat het oorspronkelijk nauwelijks een mysteriereligie was. Er is God die waakt over zijn volk, er zijn wetten en voorschriften uit de Tenach die het voor de gojim onmogelijk maken te integreren in de joodse gemeenschap, er zijn de 10 geboden uit de Thora die het begin en het einde vormen van een goed leven, en er is het Heilige der Heilige dat een maal per jaar bezocht mocht worden door de hogepriester. Alleen dit laatste aspect suggereert een bepaalde vorm van mysteriecultus, maar de handeling van het zoenoffer is alles behalve een geheimzinnige metafoor van een nog dieper geheim. Er zijn geen myterieriten zoals die bij de cultussen van Eleusis, Dionysos, Orpheus of Mitras. Pas in de 12de eeuw zou er binnen het jodendom een mysteriecultus ontstaan in de vorm van de Kabbala.
En toen was daar Jezus met het onvoorstelbare inzicht van de genade van God en de vergeving van de zonde. Gods genade wordt uitgestort over rechtvaardigen en zondaars tegelijk. Een volstrekt anarchistisch principe gezien vanuit het standpunt van Thora en Tenach. En zelfs voor de meeste christenen in onze tijd nog ondenkbaar. Jezus' leer en leven zijn manifestaties van godsdienst zonder meer. Wie had kunnen bedenken dat door de genade van God onze beker steeds weer gevuld wordt - is dat niet de heilige graal?
En daar blijft het niet bij. Op het moment dat Jezus stierf scheurde de voorhang die toegang gaf tot het Heilige der Heilige: God zelf werd voor alle mensen zichtbaar in de persoon van Jezus. Jezus is het aangezicht van God.
Deze finale betekent daadwerkelijk het einde van alle mysteriecultus. 'Mysterie' is afgeleid van het griekse werkwoord myein dat (af)sluiten betekent. Het heeft betrekking op het sluiten van de ogen en de lippen; de ingewijde betreedt het duister, moet zijn ogen sluiten of wordt geblinddoekt en mag later niet spreken van hetgeen hem overkomen is. Maar Jezus is het licht, door Hem staan wij oog in oog met God. En de Heilige Geest heeft onze lippen geopend opdat wij spreken van Hem en God loven.
En toch is de toegang tot God middels Jezus het meest diepgaande mysterie dat ooit aan de mens is meegedeeld.
